Η παροιμία «ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται» είναι από τις πιο δυνατές και διαχρονικές της ελληνικής γλώσσας. Δεν μιλά απλώς για την ανεντιμότητα. Αγγίζει βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής συνοχής και της ηθικής ευθύνης. Περιγράφει με απλό τρόπο μια μεγάλη αλήθεια. Ότι το ψέμα και η απάτη μπορεί στιγμιαία να προσφέρουν όφελος, όμως η πραγματικότητα έχει τον δικό της τρόπο να αποκαθιστά την ισορροπία.
Η ζωή δείχνει ξανά και ξανά ότι τίποτα ψεύτικο δεν αντέχει. Αυτό που χτίζεται πάνω στο ψέμα μοιάζει στην αρχή σταθερό, αλλά δεν έχει θεμέλια. Όσο μεγαλώνει, τόσο βαραίνει επάνω του το ίδιο του το κενό. Και κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, καταρρέει. Το ίδιο και η κλεμμένη επιτυχία. Μπορεί κάποιος να νιώσει πως ξεγέλασε τον κόσμο, πως πήρε ένα πλεονέκτημα που δεν δικαιούταν, αλλά το τίμημα πάντα εμφανίζεται. Γιατί το βάρος της ενοχής και η αποκάλυψη της αλήθειας έχουν υπομονή και μεγάλη δύναμη.
Η κοινωνία ανέκαθεν τιμωρούσε, με ορατούς και αόρατους τρόπους, εκείνους που λειτουργούν εκμεταλλευτικά και παραπλανητικά. Στις ανθρώπινες σχέσεις, το ψέμα μπορεί να προκαλέσει προσωρινή ανακούφιση, αλλά δημιουργεί πληγές που δύσκολα κλείνουν. Στις επαγγελματικές συνεργασίες, η εξαπάτηση μπορεί να αποφέρει ένα πρόσκαιρο κέρδος, αλλά καταστρέφει την αξιοπιστία που χρειάζεται χρόνια για να χτιστεί. Ακόμη και στον ίδιο τον άνθρωπο που επιλέγει να ψεύδεται ή να κλέβει, η εσωτερική σύγκρουση αργά ή γρήγορα ξεσπά, γιατί κανείς δεν μπορεί να ζει διαρκώς με δύο πρόσωπα.
Η παροιμία δεν είναι απειλή. Είναι υπενθύμιση. Μας λέει πως ο χρόνος είναι ο μεγαλύτερος κριτής. Μπορεί να αργεί, αλλά ποτέ δεν ξεχνά. Η αλήθεια έχει τρόπο να βγαίνει στην επιφάνεια, όπως το νερό βρίσκει πάντα δρόμο να κυλήσει. Και όταν συμβεί αυτό, ο ψεύτης και ο κλέφτης πληρώνουν όχι μόνο για την πράξη τους, αλλά και για την ψευδαίσθηση ότι μπορούσαν να ξεφύγουν από τις συνέπειες.
Παράλληλα, η παροιμία λειτουργεί ως οδηγός για όλους όσους προσπαθούν να χτίσουν κάτι αληθινό. Η ειλικρίνεια, η συνέπεια και η διαφάνεια μπορεί να μην φέρνουν άμεση ανταμοιβή. Συχνά είναι πιο δύσκολος δρόμος. Όμως είναι ο μόνος που οδηγεί σε κάτι σταθερό, αξιοσέβαστο και διαρκές. Όσα στηρίζονται στην αλήθεια αντέχουν στις δοκιμασίες, επειδή έχουν ρίζες.
Σε μια εποχή όπου η παραπληροφόρηση, η επίπλαστη εικόνα και η εύκολη εντύπωση κυριαρχούν, η παροιμία αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Μας υπενθυμίζει ότι δεν είναι όλα όπως φαίνονται και πως το ουσιαστικό κέρδος δεν βρίσκεται στις παρακάμψεις, αλλά στην καθαρή πορεία. Όσοι επιλέγουν το ψέμα ίσως κερδίσουν λίγο χρόνο και λίγη εντύπωση, αλλά χάνουν κάτι πολύ πιο σημαντικό. Τη σταθερότητα, την αξιοπρέπεια και την εμπιστοσύνη των άλλων.
Τελικά, «ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται» γιατί αυτός ο ένας χρόνος είναι το μοναδικό περιθώριο που τους προσφέρει το ψέμα πριν καταρρεύσει. Το πραγματικό κέρδος βρίσκεται αλλού. Στη συνείδηση που μένει καθαρή, στις σχέσεις που αντέχουν, και στην αλήθεια που δεν χρειάζεται ποτέ υπεράσπιση.